En yeni Omicron varyantı BA.4/BA.5 ivme kazanıyor ve birçok ülkede vaka, hastaneye yatış ve ölüm eğrileri yukarı doğru eğilim göstermeye başladı. Bu varyant ilk olarak 2022'nin başlarında Güney Afrika'da tespit edildi ve spike protein üzerinde birkaç mutasyona sahip olduğu için özelliklede L452R ve F486V olarak adlandırılan iki mutasyon ile dikkatimizi çekti. Çünkü bu mutasyonlar daha önceki endişe verici varyantlarda da görmüştük. Son laboratuvar ve epidemiyolojik veriler, kısmen yeniden enfeksiyon ve aşı etkinliğinin azalması nedeniyle BA.4/BA.5'in bu dalgayı tetiklediğini gösteriyor.
Laboratuvarda, Omicron'un ilk savunma hattımız olan antikorları nötralize ettiğini ve her yeni varyantla bu yeteneğini artırdığını görüyoruz. Ama yine de ek doz aşısını olanlarda BA.4/BA.5'in bağışıklıktan tam olarak kaçmadığını unutmayın. Bu, kısa vadede güçlendiricilerin enfeksiyonu ve dolayısıyla bulaşmayı önlemeye yardımcı olduğu anlamına geliyor.
Diğer laboratuvar çalışmaları, Omicron'un enfeksiyon kaynaklı bağışıklıktan da kaçtığını gösteriyor. Özellikle son BA.1/2 enfeksiyonları (ilk Omicron dalgaları) konusunda endişeliyiz. Güney Afrika'dan elde edilen veriler aşılanmamış (güçlendirici dozu olmamış) insanlara kıyasla bağışıklıktan kaçışın aşılanmamışlar arasında daha belirgin olduğunu gösterdi (5 kat fazla). Başka bir çalışma, aşılanmamış kişilerde BA.1 veya BA.2 enfeksiyonunun ne yazık ki BA.4/BA.5'ten korunmak için çok düşük antikor seviyelerine neden olduğunu buldu. Enfekte olan ve aşı olanlar ise öncekinden daha düşük seviyelerde de olsa anlamlı bir korumaya sahipti.
İlk savunma hattımızı yani nötralize edici antikorların yetersiz kalması daha fazla yeniden enfeksiyon anlamına gelir. Laboratuvar verilerini "gerçek dünya" tamamlıyor. BA.4/BA.5, yüksek bağışıklık seviyelerine bakılmaksızın Güney Afrika'da önemli bir vaka dalgası yarattı. Avrupa'daki vaka dalgaları da gözle görünür bir hal aldı. Birleşik Krallık'ta, 60+ yaşındakiler arasında bile yeniden enfeksiyon artıyor.
BA.4/BA.5'e karşı ek aşı dozunun etkinliğinin süresi hakkında epidemiyolojik veriye sahip değiliz. Birleşik Krallık'tan alınan veriler, güçlendiricilerin BA.1 veya BA.2 enfeksiyonuna karşı güçlü bir başlangıç koruması sağladığını ancak beş ay sonra hızla %0'a düştüğünü gösterdi. BA.4/BA.5'in bu zaman çizelgesini daha da kısaltmasını bekliyoruz. Aşının ek doz ile bile Omicron mutasyon hızıyla başa çıkabileceğinden emin değiliz. Elbette ağır hastalığa karşı koruma çok daha yüksektir ve daha yavaş azalır: ek dozdan 2-4 hafta sonra hastaneye kaldırılmaya karşı %90 etkinlik → 6 ay sonra %70’e düşmektedir. Öncelikli amacımızın ciddi hastalıkları azaltmak olduğunu düşünürsek bu bizim için oldukça iyi bir haber. Güney Afrika'da BA.4/BA.5 dalgası ölümlere neden olsa da oran 2021 kışından bu yana her dalgada daha da düşüyor.
Oysa Avrupa'da Portekiz, bu yeni varyant dalgasında başı çekiyor. Dünyadaki en yüksek aşı oranlarından biriyle, Delta'dan büyük ölçüde ölümden korunan ülke şimdi, BA.4/BA.5 vaka zirvesine ulaştıktan sonra ölüm oranı aşı kampanyalarının bu yana en yüksek seviyeye ulaştı. Portekiz'de hastaneye yatışlarda artış esas olarak 60 yaşın üzerindeki kişilerde meydana gelmektedir. Aslında, yakın tarihli bir analizde 80 yaşın üzerindeki aşılanmamış kişilerde vaka ölüm oranı (CFR) %9.5'tir. Yalnızca birincil aşı serisine sahip olanlar arasında CFR %5'tir; güçlendirici olanlar arasında ise %1,7'dir.
BA.4/BA.5 hastaneye yatışları diğer Avrupa ülkelerinde de artıyor, BA.4/5 sahneye çıkmasıyla hastaneye yatışlardaki küresel yükselişte açıkça gözlenmektedir. Ancak şimdiye kadar, önceki zirvelerden çok daha düşük kalıyor.
Peki bu bizi Türkiye'de nerede bırakıyor? Son dönemlerde hasta sayısı artıyor, BA.4/BA.5 miktarını henüz bilmiyoruz ama Avrupa’daki gibi olursa %35'ini oluşturduğu tahmin edilebilir. Enfeksiyon ve aşılama kaynaklı bağışıklığımızın ciddi hastalıklara karşı korunmaya devam etmesini umuyoruz. Türkiye'deki tüm nedenlere bağlı ölümlerin Mart-Mayıs 2022 arasında pandemi öncesi seviyelere ulaşması güven vermiş ve rahatlamamızı sağlamış olsa da özellikle yaşlılar arasında bunu yaşa göre izlemek de önemli olacaktır.