Neden ve Ne zaman Kemik Dansitesi Taraması Yaptırmalısınız?
İncelmekte olan kemikleri erken dönemde saptayabilmek için kemik dansite taraması yapılabilir. Osteoporoz varlığında kemik taramaları hastalığın ne hızda ilerlediğini söyleyebilir. Anormal bir kemik taraması sonucu pek çok soruya cevap verdiği gibi beraberinde pek çok başka soruyu da akla getirebilir.
Kimler kemik dansitesi taramasından geçmeli, sonuçlar ne anlama geliyor?
Kemik dansiteniz normalden düşükse nelere hazırlıklı olmalısınız ve neler yapmalısınız?
DEXA ile Randevu
Çoğu kemik taraması DEXA (Dual enerjili x-ray absorpsiyometrisi) adı verilen bir teknolojiyi kullanmaktalar. Bir DEXA taraması sırasında hasta özel bir masa üzerinde yatarken teknisyen uzun bir kola yerleştirilmiş olan tarayıcıyı yönetir.
DEXA mevcut kemik dansitesi ölçümü yapan metodlar içinde en kolayı ve en standardize olanıdır. DEXA tarayıcısı kemik dansitesini belirlemek için düşük enerjili radyasyon kullanır. Radyasyonun miktarı çok düşüktür: bir göğüs filminin 10’da 1’i kadar. Test ağrısızdır ve tamamen güvenli kabul edilmektedir. Hamileler, mümkün olduğunca, gelişmekte olan bebeğin radyasyona maruz kalmaması açısından DEXA taramasından kaçınmalıdır.
Ölçümler genellikle kalçadan olmakla birlikte bazen de omurgadan ya da diğer bölgelerden yapılabilir. Daha az kullanılan diğer teknolojiler arasında:
- Ön kol, parmak veya topuk ölçümlerinin yapıldığı DEXA varyasyonları.
- Kantitatif bilgisayarlı tomografi (QCT). Kemiklerin bilgisayar destekli tomografisi QCT, DEXA’ya kıyasla daha detaylı görüntüler sunar.
- Topuk, bacak, dizkapağı veya başka bölgelerdeki kemiklerin ultrasonu.
Tüm bu testler kemik dansitesi ve osteoporoz riskini belirleyebiliyor olsalar da uzmanlara göre DEXA en önemli testtir ve altın standarttır.
DEXA Kemik Taraması Sonuçlarınızın Yorumlanması: T ve Z Skoru
DEXA skorları “T skoru” ve “Z skoru” olarak raporlanır.
- T skoru, kişinin kemik dansitesi ile aynı cinsiyetteki 30 yaşındaki sağlıklı bireylerin değeriyle karşılaştırılmış değerdir.
- Z skoru, kişinin kemik dansitesi ile aynı cinsiyet ve yaştaki ortalama bir insanın değeriyle karşılaştırılmış değerdir.
Düşük değerler (daha negatif değerler) düşük kemik dansitesini temsil eder:
- -2.5 ya da daha negatif T skoru osteoporoza işaret eder.
- -1.0 ile - 2.5 arasındaki T skoru osteopeniye işaret eder ve tam bir osteoporoz olmadan normalin altında kemik dansitesini ifade eder.
T skorunun %10 ile çarpılması ne kadar kemik dansitesinin kaybolduğuna dair kabaca bir fikir verir.
Z skorları osteoporoz tanısı için kullanılmamakla beraber düşük Z skorları osteoporoz sebebini araştırmak açısından bir veri sunabilir.
DEXA Kemik Taraması: T Skorunuzun Anlamı
Eğer T skorunuz düşükse ne anlama geliyor, neler beklemelisiniz?
Eğer post menopazal bir bayan ya da 50 yaşın üstünde bir erkek değilseniz, kırık riskiniz çok düşüktür. Bu kişilerden biriyseniz T skorunuz -2.5’in altında dahi olsa kemikleriniz sağlamdır ve bir tedavi henüz önerilmemektedir.
Diğer yandan, eğer osteoporoz teşhisi aldıysanız, durumu ciddiye alın. Kendinizi iyi hissediyor olmanız tam bir koruma değildir: omurgadaki kırıklar sessiz ve ağrısız gelişebilirler. Uzmanlara göre osteoporozu olan her kişi bir şekilde tedavi almalıdır. Osteopenisi olanlar için (T skoru -1.0 ile -2.5 arasında olanlar) durum biraz daha kafa karıştırıcı görünüyor. Bu hasta grubunda kırık riskini tahmin etmek daha güçtür. T skoru üzerinde çok fazla yoğunlaşmak bir hata olabilir.
Aslında kemik dansitesi (T skoru ile ölçülen) kırık riskinin sadece bir cephesi. Diğer risk faktörleriniz de o kadar önemli olabilir. T skoru ile diğer risk faktörlerinizin birlikte değerlendirilmesi daha iyi sonuçlara ulaşılmasını sağlar. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 10 yıl içindeki kırık riskinin belirlenmesinde diğer risk faktörleri ve T skorunun birlikte değerlendirildiği bir formül geliştiriyor. Uzmanlar önümüzdeki 5 yıl içinde bu formülün kullanılmaya başlanabileceği belirtiliyor.
Kemik Taraması T Skorları: Tedaviye Ne Zaman Başvurulmalı
Ulusal Osteoporoz Vakfı tedaviyi şu kişilere öneriyor:
- Risk faktörlerine bakılmaksızın, T skoru -2.0’nin altında olan postmenopozal kadınlar
- Osteoporoz açısından risk faktörleri olan ve T skoru -1.5’in altında olan kadınlar
Ayrıca, DEXA taraması sonuçlarından bağımsız olarak, frajilite kırığı (minör bir yaralanmaya bağlı kırık) olan herkesin osteoporoz tedavisi alması gerekiyor.
Tedavi genellikle bifosfonat tedavisi ile başlar (Actonel, Fosamax, Boniva veya Reclast). Bu ilaçların kemik dansitesini artırdığı ve kırık riskini azalttığı kanıtlanmıştır. Diğer seçenekler arasında:
- Östrojenler (hormon replasman tedavisi),
- Kalsitonin,
- Teriparatid,
- Raloksifen sayılabilir.
Ek olarak, Ulusal Osteoporoz Vakfı günlük 1200 mg kalsiyum alımını öneriyor- ister günlük diyetle ister takviyeler vasıtasiyle.
Kemik Dansitesi Taramasından Ne Zaman Geçmelisiniz?
Ne zaman ve ne sıklıkta kemik dansitesi taramasından geçmeniz gerektiği yaşınıza, mevcut risk faktörlerinize ve kemiklerinizin incelmekte olduğuyla ilgili bir tanı alıp almadığınıza göre değişiklik gösterir.
Genel kural: osteoporoz açısından risk altında olan biri kemik dansitesi taramasından geçmelidir. Bu işlemden geçmek için bir kırığı ya da kesin osteoporoz tanısını beklemeyin!
Postmenopozal kadınlar en çok risk altında olan kişilerdir çünkü kemik gücünü koruyan östrojen menopoz sonrası düşüş gösterir. Ancak osteoporoz erkeklerin de başına gelebilir.
Özellikle 70 yaşından sonra erkekler osteoporoz konusunda kadınların oranlarına yaklaşmaya başlarlar.
Majör uzman grupları osteoporoz ve kemik taraması ile ilgili şu tavsiyeleri yapıyorlar:
65 yaşın üstündeki kadınlar: Ulusal Osteoporoz Vakfı 65 yaş üstü her kadının DEXA taramasından geçmesi gerektiğini belirtiyorlar.
65 yaşın altındaki postmenopozal kadınlar: 65 yaşın altındaki kadınlardan osteoporoz açısından risk faktörlerini taşıyanlara tarama öneriliyor. Bu risk faktörleri:
- Yetişkin yaşta geçirilen bir kırık öyküsünün bulunması
- Sigara içiciliği
- 3 aydan daha uzun süre oral steroid kullanmış olmak
- 57.6 kg’dan hafif olmak
- Yakın bir aile üyesinin frajilite kırığı (minör bir yaralanmaya bağlı kırık) öyküsünün bulunması
Premenopozal kadınlar: Genelde premenopozal kadınların kemik taramasından geçmelerine gerek yoktur. Anormal bir DEXA taraması sonucu bile olsa, kırık riski hala çok düşüktür ve tedavi önerilmemektedir.
Erkekler: Uzmanlar erkeklerin kemik taraması çektirmeleri konusundaki önerilerinde farklılık gösteriyorlar. Ulusal Osteoporoz Vakfı 70 yaşın üstündeki her erkeğin bir kemik taramasından geçmesini öneriyor. Bu yaştaki erkekler osteoporoz geliştirme yolundadırlar.
Osteoporoz için Kemik Taraması: Ne Sıklıkta?
Eğer ince kemikleriniz olduğu söylendiyse, durumun zamanla iyiye mi kötüye mi gittiğini merak edersiniz. Peki ne sıklıkta kemik taraması yaptırmalısınız?
Osteporoz tedavisine yanıt yavaş geliştiği için osteoporozu olan kadınların ya da yüksek risk altındakilerin 2 senede bir taramadan geçmesi makul bir zamandır. Ancak steroid alan kadınlarda olduğu gibi, yüksek kemik turnoverlılarda kemik dansitesi her 6 ayda bir değerlendirilmelidir. Normal sonuçları olan kadınların ise tekrar tarama yaptırmak için birkaç yıl beklemelerinin uygun olacağı vurgulanıyor.
Akılda tutulması gereken diğer önemli bir nokta ise, her DEXA tarayıcısının aynı şekilde yapılmadığıdır. Değişik markaların arasında kalibrasyonda hafif farklılıklar olabilir. İdeal olan şey kemik taramalarınızı hep aynı DEXA tarayıcısıyla yaptırmanızdır. Bu durum yanlış sonuçların ortaya çıkmasını engelleyecektir.
Kemik Taramasının Yanısıra: Osteoporoz için Diğer Testler
Osteoporoz açısından kemik taramasının yanında başka testlere ihtiyaç var mıdır? Belirli tıbi durumlar kemiklerin incelmesine neden olabilir. Bunlar arasında:
- Böbrek hastalığı,
- Hiperparatiroidizm (parathormonun aşırı salgılanması),
- D vitamini eksikliği,
- Hipertiroidi (aşırı çalışan tiroid),
- Karaciğer hastalığı,
- İntestinal hastalık sayılabilir.
Doktorunuz tıbbi hikayenizi ve rutin kan testlerinizi değerlendirerek bu hastalıkları ve düşük kemik dansitesine yol açabilecek diğer durumları saptayabilir.
Östrojen kemikleri güçlü tuttuğuna göre, östrojen düzeylerinin ölçülmesi yardımcı olabilir mi diye bir soru gelebilir akla. Ancak uzmanlar ağır menstrüel periyodu olan perimenopozal kadınların hormon düzeylerinin kontrol edilebileceğini ama büyük çoğunluk için tek gerekli olan testin DEXA olduğunu vurguluyorlar. webMD 2009